เครื่องอิ่วฝ้าย

รายละเอียด

  

เครื่องอิ้วฝ้าย หรือ หีบฝ้าย (gin) คือ เครื่องแยกเปลือกปุยฝ้ายออกจากเมล็ดฝ้าย เมื่อเอาฝ้าย ทั้งเมล็ดป้อนเข้าตรงกลางแล้วหมุน เส้นใยฝ้ายจะถูกดึงเข้าไป เมล็ดซึ่งโตจะถูกรีดหลุดออกมาอีกด้านหนึ่ง หลังจากนั้นจะนำปุยฝ้ายที่อิ้วแล้วไปทำการดีดให้เป็นปุยฟูในลำดับต่อไป ลักษณะของ เครื่องอิ้วฝ้าย เป็นเครื่องกลทำด้วยไม้เนื้อแข็ง มีลักษณะคล้ายกับเครื่องหนีบปลาหมึกย่าง โดยนำไม้แดง,ไม้ประดู่ไม้สัก มีแกนไม้ประกบกัน 2 อัน ขบกันด้วยเฟืองที่แกนปลายไม้ทั้ง 2 ข้าง ปลายแกนอีกด้านหนึ่งทำมือหมุนสำหรับหมุนเฟืองให้แกนไม้ขบเข้าหากัน มีเสาสองข้างเจาะเป็นช่องสำหรับใส่แกนไม้ ยึดด้วยลิ่มโดยเสาทั้งสองข้าง ตั้งยึดอยู่บนฐานไม้ มีแผ่นไม้ยาวๆ ไว้สำหรับนั่งทับเพื่อไม่ให้ล้ม เครื่องอิ้วฝ้ายที่กลุ่มทอผ้าและย้อมเปลือกไม้มงคล บ้านโพนใช้เป็นแบบ ลูกกลิ้ง (roller gin) หลักการทำงานของเครื่องอิ้วฝ้ายชนิดนี้ ก็คือ มีลูกกลิ้งกลมที่ทำด้วยหนังโค-กระบือ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 นิ้ว ยาวประมาณ 1 เมตร มีแกนเหล็กอยู่กลางและมีใบมีดบนยาวเท่ากับลูกกลิ้ง แบบขนานติดกับลูกกลิ้ง ให้ลูกกลิ้งหมุนเข้าหา ใบมีด และมีใบมีดซึ่งเคลื่อนที่ได้อีกใบหนึ่ง ยาวเท่ากับลูกกลิ้ง แต่ไม่มีคมอยู่ในตำแหน่งล่างสำหรับเป็นตัวนำฝ้ายทั้งเมล็ดป้อนเข้าไป ลูกกลิ้งจะพาเส้นใยเข้าไปยังใบมีด และลอดใบมีดไปออกอีกด้านหนึ่ง ส่วนเมล็ดฝ้ายผ่านเข้าไปไม่ได้ก็จะตกลงอีกด้านหนึ่งของเครื่อง ซึ่งเครื่องอิ้วฝ้ายนี้เป็นอุปกรณ์ที่กลุ่มเข็นฝ้ายบ้านโพน ยังคงอนุรักษ์และสืบสานเครื่องมือดั้งเดิมนี้ในการเป็นส่วนหนึ่งในการสร้างสรรค์การทอผ้าของชุมชนอย่างยั่งยืน


เครื่องอิ้วฝ้าย เป็นเครื่องมือสำหรับแยกเปลือกและเมล็ดฝ้ายออกจากปุยฝ้าย ประกอบด้วยไม้ สองท่อนขนานกันตั้งอยู่บนเสาไม้ทำและวางขนานกันแบบบนและล่าง โดยในอดีตนั้นจะนำเอาไขมันวัว ไขมันควายมาใช้เป็นตัวหล่อลื่นเวลาทำการอิ้วฝ้าย เมื่อหมุนฟันเฟืองของไม้ทั้งสองจะขบกัน แยกเอาเปลือกและเมล็ดฝ้ายออกจากกัน โดยปุยฝ้ายจะลอดออกด้านหนึ่ง เปลือกและเมล็ดจะร่วงลงอีกด้านหนึ่ง